Leidraad

De transitie vraagt om een ongelijk speelveld

Veel van het bestaande beleid en instrumentarium is gericht op de lineaire ondernemer. Innovatieregelingen zijn vaak gericht op ondersteuning van productinnovaties, terwijl bij circulaire samenwerking in de keten belemmeringen in het systeem een drempel vormen (zie leidraad 2). Deze wordt dan vaak niet ondersteund. Productinnovatie én systeeminnovatie is nodig. Daarnaast zijn financiële beoordelingssystematieken – voor bijvoorbeeld projecten – nog gebaseerd op een lineaire economie of nog te veel gericht op lineaire risicoberekeningen en recycling[1]. Het ICER concludeert dat er meer dwang en drang nodig is vanuit de overheid. Bijvoorbeeld door middel van heffingen, regulering, normen, wetten- en regelgeving. Om de circulaire ambities te realiseren zijn meer financiële middelen nodig dan die op dit moment beschikbaar zijn[1].

Eén van de middelen waar we als provincie direct invloed op hebben is bij de inkoop en aanbesteding van het grondstoffenverbruik. Het PBL adviseert om stapsgewijs de circulariteitsdoelen te verhogen bij inkoop en aanbesteding. Hiermee toont de overheid aan dat zij bezig is met de transitie én zo kansen biedt aan circulaire ondernemers.

Gezonde en Veilige Circulaire Economie

De transitie naar een Circulair Zuid-Holland is nauw verbonden met gezondheid en veiligheid. Daarom werken de vijf Omgevingsdiensten en de provincie Zuid-Holland samen in de aanpak 'Gezonde en Veilige Circulaire Economie'. In deze samenwerking werken we bijvoorbeeld aan circulaire vergunningen, experimenteerruimte en de omgang met Zeer Zorgwekkende Stoffen. Samen zorgen we ervoor dat er ruimte is voor circulair, maar dat dit ook veilig gebeurt. Meer weten? Bekijk het onderstaande filmpje!

Wat hebben we in 2022 gedaan

Om de circulaire ambities te realiseren is het noodzakelijk om de bestaande financiële middelen in te zetten voor circulaire doelen en aandacht te geven aan systeeminnovaties[1]. Dat kan door het aanpassen van bestaande subsidieregelingen, zodat circulaire ondernemers hier gebruik van kunnen maken én door nieuwe financiële instrumenten te ontwikkelen. De Subsidieregeling Circulair Zuid-Holland wordt als nieuw financieel instrument ingezet (zie leidraad 2), dit hoofdstuk richt zich op het aanpassen van bestaande instrumenten. Op basis van ervaringen in de vernieuwersnetwerken, maken we nieuw(e) beleid en instrumenten of passen we deze juist aan. Zo is bijvoorbeeld op basis van ervaringen in het Natuurlijke Reststromen netwerk het beleid rondom organische reststromen aangepast. Daarnaast hebben we bestaande subsidieregelingen (Regionale Netwerken Innivatie Zuid-Holland, Verduurzaming Bedrijventerreinen) toegespitst op circulariteit. Met vaststelling van een nieuw inkoopbeleid (2020) hebben we als provincie de eerste stap gezet voor onze eigen organisatie. In het Startup-In-Residence programma kunnen circulaire ondernemers bekend gemaakt met onze inkoopbehoeftes.

In gesprek met innovators uit de regio: Wouter van Neerbos (OBBOTEC)

Gebruikt plastic omtoveren tot nieuw plastic én afval verwerken tot groene olie. Het klinkt te mooi om waar te zijn. Maar de technologieën van OBBOTEC maken dit toch echt mogelijk. We spreken medeoprichter Wouter van Neerbos over de mogelijkheden van deze nieuwe technologieën: SPEX en HydroCat. “Obbo Hazewinkel was een groot uitvinder die een technologie ontwikkelde om plastic te recyclen. Samen met zijn zoon Sander en Diederik hebben we OBBOTEC opgericht, waarin we voortborduren op de technologieën van Obbo”.

Lees hier het hele verhaal

Welke inzichten heeft dit gebracht

1. Het bestaande speelveld is vooral gericht op optimalisatie

Uit de analyse ‘Stimuleren circulaire doorbraakprojecten in Zuid-Holland’ van Berenschot blijkt dat het bestaande financiële speelveld niet toegerust is op circulaire doorbraakprojecten. Hetzelfde geldt voor wet- en regelgeving, zoals te zien is in de IPO Bouwstenenvisie CE en Vergunning, Toezicht en Handhaving (VTH)[2], waar gekeken wordt naar mogelijkheden om circulariteit aan te sluiten op het huidige VTH-stelsel. Optimalisatie is vaak wel mogelijk. Als een bedrijf zijn productieproces wil optimaliseren dan zijn er innovatiesubsidies die kunnen helpen. Daarbij is er ruimte in de wet- en regelgeving om te experimenteren. Wanneer het gaat om projecten in de gehele keten zijn de mogelijkheden minder uitgebreid en zijn de risico’s (en baten) gespreid. Anders omgaan met financiering is hiervoor nodig, bijvoorbeeld door lineaire risico’s mee te nemen in financieringen of door circulaire metrics mee te nemen in het financieringsplaatje. De ‘Roadmap[3].

2. De echte verbouwing moet nog beginnen

De transitietheorie gaat uit van activiteiten in opbouw, ombouw, opbouw en afbouw. In deze fase van de transitie moet “het nieuwe” nog opgebouwd worden als volwaardig alternatief voor het oude systeem. Daarom bevinden de meeste (beleids-)instrumenten zich nog in de opbouw en een beetje in ombouwfase, bijvoorbeeld in het stimuleren van vernieuwersnetwerken en doorbraakprojecten. De periode van afbouw moet nog komen en is iets waar we als overheid op moeten voorbereiden. Maar hoe? De publicatie van Drift ‘Sturing in Transities: een raamwerk voor strategiebepaling’[4] geeft een mooie aanzet. Als eerste vingeroefening heeft de provincie de beleidsinstrumenten hieronder geplot op de X-curve.

X-curve en beleidsinstrumenten

In de figuur is de X-curve te zien. In elke fase van de X-curve zijn er beleidsinstrumenten nodig om de transitie naar een Circulair Zuid-Holland mogelijk te maken. Deze instrumenten verschillen per onderdeel van de transitie. In de opbouw wordt er bijvoorbeeld meer gestimuleerd, terwijl er in de afbouw meer wordt afgedwongen. Hoe ziet dat eruit voor de beleidsinstrumenten van een provincie? Een eerste vingeroefening is hiernaast weergeven.

Lees meer

3. Aanpassingen in structuur én cultuur is nodig

Het aanpassen van beleid en instrumenten is gericht op een verandering van structuur. Een structuurverandering lost echter niet alles op. Het gaat ook om een totaal andere mindset van individuen en van de hele organisatie. Zo is er bijvoorbeeld een ‘pas circulair toe of leg uit’ aanbestedingsbeleidsbeleid van de provincie, maar dit betekent niet dat circulaire ondernemers voorrang krijgen bij onze aanbestedingen. Circulair is nog nieuw, spannend en wordt daardoor als risicovol ervaren. Een omgeving waar ruimte is voor de zoektocht, om te leren en om te reflecteren, dat is noodzakelijk. De juiste prikkels, maar ook ruimte door management en bestuur is hiervoor nodig.