TRANSITIETHEMA'S
Voortgang Circulair & maakindustrie
Fair Solar zet circulaire zon op de kaart
De maakindustrie van Zuid-Holland draait op veel grondstoffen en (kritieke) materialen, denk aan toepassingen van (zeldzame) metalen voor de digitalisering, energietransitie, mobiliteit, machine- en apparatenbouw en onze schepen. Tegelijkertijd zien we dat lange maakketens met al hun toeleveranciers kwetsbaar zijn voor geopolitieke ontwikkelingen; leveringsonzekerheden, prijsschommeling, materiaaltekorten. De grondstofafhankelijkheid van mondiale ketenpartners is groot. Hebben we straks wel genoeg staalsoorten, materialen, onderdelen om onze producten te maken of te onderhouden? En wat doen we met de materiaalstromen van oude producten en machines? Door in te zetten op circulariteit en nieuwe verdienmodellen blijft de maakindustrie toekomstbestendig. In 2021 is vooral gericht op zonnepanelen en circulariteit binnen de smart industry.
miljoen zonnepanelen op onze daken in 2040
nieuwe zonnepanelen geïnstalleerd in 2020
Circulaire energietransitie
Om inzicht te krijgen in de vraag naar kritieke materialen door de energietransitie heeft Copper8 het onderzoek ‘Een circulaire energietransitie’ uitgevoerd. Het is te zien dat de risico’s ten aanzien van de beschikbaarheid van materialen onvoldoende terugkomen in het huidige beleid rondom de energietransitie en circulaire economie.
Daarom heeft de provincie ingezet op zonnepanelen en circulariteit. Nederland is bezig met het opschalen van schone en duurzame energie via zonnepanelen. Naar schatting zullen er in 2040 meer dan 500 miljoen(!) zonnepanelen op onze daken liggen. De explosieve groei van de vraag naar zonne-energie is nu al terug te zien in de cijfers. In 2020 zijn er 11,2 miljoen nieuwe panelen geïnstalleerd. Dit brengt het totaal op ongeveer 40 miljoen zonnepanelen, waarvan 80% in China is geproduceerd. Met slechts 7.000 zonnepanelen die in 2019 het ‘recycle-circuit’ hebben gevonden, zijn er nog grote stappen te maken voor wat betreft circulariteit. De provincie heeft in 2021 het initiatief genomen om een netwerk te vormen van overheden, bedrijven en kennisinstellingen om circulariteit in de zonnepanelen te brengen: het Fair Solar netwerk. Zij gaan op zoek naar een redelijk en eerlijk perspectief voor zonne-energie toegespitst op deze tijd. De transitieagenda van het Fair Solar netwerk is hier te bekijken.
Er is steeds meer bekend over circulariteit en zonnepanelen. Tegelijkertijd is dat vaak hele technische informatie. Daarom heeft de provincie de kennisontwikkeling ondersteund met de kennisnotitie 'Zonnepanelen Circulair' van CE Delft en het rapport ‘Kansen en uitdagingen voor circulaire PV’ van het Materials Innovation Institute.
Het Fair Solar netwerk praat niet alleen over wat beter kan, maar gaat vooral doen. Er staan momenteel 13 projecten op de agenda, waarvan er één samen met de transitieagenda is gelanceerd: het ZonNext weeshuis voor zonnepanelen. Om circulaire ondernemers te stimuleren is ook een CIRCO Track circulaire zonnepanelen gehost en zijn gemeenten ondersteund in hun zoektocht via de Leerkring gemeenten.
Ook de circulariteit van andere energietoepassingen heeft onze aandacht, zoals windmolens. Daarvoor is in samenwerking een eerste verkenning uitgevoerd (2020) door TNO, TU Delft, Innovation Quarter en Smart Port. Daarnaast werken we samen met de rijksoverheid en partijen binnen de windketen in het project ‘Circulaire Windparken’. Samen met de provincie Noord-Holland werken we samen in de nationale buyers groep circulaire windparken.
In gesprek met innovators uit de regio: Jan-Jaap van Os van Exasun
Exasun is momenteel ’s lands enige massaproducent van zonnepanelen. Sinds 2015 strijden ze met China om voet aan de grond te krijgen binnen de Nederlandse zonnepanelenmarkt. Een strijd die gewonnen kan worden met innovaties en duurzame grondstoffen, maar onmogelijk lijkt zonder de vereiste kapitaalinvesteringen in middelen. Het uiteindelijke doel van de medeoprichter van Exasun, Jan-Jaap van Os? Verduurzaming van de zonnepanelen industrie met een ‘cradle-to-cradle’ productiemethode die volledig circulair is: “Het is misschien een saai verhaal, maar er zijn altijd euro’s nodig. We hebben lef van investeerders nodig om het circulaire model te durven omarmen.”
Hightech maakindustrie
We doen in Zuid-Holland al veel richting maakbedrijven. Vanuit de Smart Industry Hub van Zuid-Holland (SMITZH) ondersteunen we Zuid-Hollandse toeleveranciers en maakbedrijven bij de toepassing van smart manufacturing. Uit onderzoek onder Zuid-Hollandse ‘smart’ maakbedrijven blijkt dat klanten en aandeelhouders steeds nadrukkelijker vragen om circulaire businessmodellen te ontwikkelen vanwege marktvoordelen. Voordelen liggen bij leveringszekerheid van materialen en onderdelen, weerbaarheid en betere mogelijkheden om te anticiperen op overheidseisen als milieu- en klimaatregels. Digitalisering en technologische productieprocessen leveren een bijdrage aan het circulair maken van maakketens. Zo kan 3D-printing bijdragen aan minder en ander ruw grondstofgebruik, helpen smart data bij deling van kennis over product en toepassing, en leveren circulaire verdienmodellen als product-as-a-service een bijdrage aan levensduurverlenging van materialen en producten.
Daarom werken we samen we met de provincies Gelderland, Overijssel en Brabant naar een aanpak toe voor een Circulaire Economie Smart Industrie (CESI). Dat doen we met brancheorganisaties FME en Metaalunie, TNO, circulaire partners en het rijk. We proberen zoveel mogelijk bedrijven binnen maakketens te bereiken en hen te helpen circulariteit te implementeren in bedrijfsvoering en productie. Dit doen we door de ondersteuning met nieuwe tools en door onderzoek, zoals ‘De impact van slim èn circulair’. In samenwerking met het SMITZH-3 programma is de ‘Circulaire Wegwijzer’ tool voor ondernemers ontwikkeld. Hiermee en met andere tools zetten we in op het vergroten van kennis over en inzet van circulaire verdienmodellen. De huidige maakindustrie biedt vele kansen - door remanufacturing, slim onderhoud en vervanging - met potentie tot materiaal efficiëntie en levensduurverlenging. Het biedt ook kansen voor een nieuw type maakindustrie in Zuid-Holland , deze liggen vooral aan de voorkant (innovatie, ontwerp) en de achterkant van de keten (refurbisment, recycling). In deze aanpak wordt ook bekeken hoe we van elkaar kunnen leren en welke stappen er nodig zijn voor systeemverandering in de maakindustrie.