Een perspectief op Circulair Zuid-Holland
Zuid-Holland is een prachtige provincie om in te wonen, te werken en recreëren. Met aantrekkelijke historische steden, afwisselende landschappen en een bloeiende economie. Het zijn kwaliteiten die we koesteren, maar die ook onder druk staan. Want de opgaven op het bordje van de provincie zijn groot: met een ambitie voor het bouwen van honderdduizenden woningen, een fossielvrije energievoorziening, de transformatie van het landelijk gebied, het terugbrengen van de stikstofdepositie en de verbetering van de waterkwaliteit ten behoeve van onze gezondheid en de natuur. Om er maar een paar te noemen.
Zuid-Holland: een diverse economie gebaseerd op grondstoffen
De haven, onze industrie, land- en tuinbouw, woningbouw en infrastructuur, de energievoorziening, consumptiegoederen. Het zijn sectoren waarin grote hoeveelheden grondstoffen en materialen omgaan en doorgaan, als doorvoerhaven. Bekijk bijvoorbeeld de energietransitie. Door minder gebruik te maken van fossiele brandstoffen wordt een belangrijke bijdrage aan de circulaire transitie geleverd. Tegelijkertijd: elektromotoren, windturbines, zonnepanelen, accu’s en elektrolyse-installaties zijn afhankelijk van kostbare en schaarse grondstoffen als lithium, koper, nikkel en platina. Van sommige van die grondstoffen weten we nu al dat – wanneer we niet ingrijpen – de wereldvoorraden ontoereikend zullen zijn voor een globale energietransitie.
Landen als China, Zimbabwe en Chili controleren in toenemende mate de export van kritieke materialen en hierdoor worden ze meer en meer onderdeel van de geopolitiek. Anders omgaan met onze grondstoffen én inzetten op strategische autonomie is daarmee essentieel. Het zorgt voor een toekomstbestendig Zuid-Hollands verdienmodel. Het gaat echter niet alleen om een circulaire economie, maar om een grote maatschappelijke verandering. Daarom spreken we over de transitie naar een circulaire samenleving: dit omvat de ecologische, economische en sociale aspecten.
Ons grondstoffengebruik is enorm
Alleen al tot 2030 willen we ca. 235.000 woningen bouwen. Conventioneel gebouwd zou daarvoor zo’n 42.300.000 ton aan beton en staal nodig zijn. Aan te voeren door een rij van 1.410.000 vrachtwagens, in een file die met 21.000 kilometer meer dan de helft van de aarde omvat.
vrachtwagens
Unieke positie
De provincie Zuid-Holland heeft een unieke positie in de circulaire transitie. We zijn een diverse provincie met zowel landbouw als industrie. Dat geeft bijvoorbeeld kansen voor vezelverwerking uit de land- en tuinbouw en het verwerken en verwaarden van gebruikte kunststoffen. Én we zijn de meest verstedelijkte provincie van Nederland. 3,8 miljoen mensen wonen hier. Met de haven, industrie en Greenports is Zuid-Holland het ook het economisch zwaartepunt van ons land.
We huisvesten zowel vele (innovatieve) startups, mkb’ers als grote internationale bedrijven. Bedrijven die (inter)nationaal opereren of juist geworteld zijn in de verschillende regio’s van Zuid-Holland. Ook hebben we met toonaangevende kennisinstellingen van MBO tot WO de kennis in huis om de transitie aan te pakken.
Met de grootte van de economie in Zuid-Holland is het dan ook geen verrassing dat Zuid-Holland verantwoordelijk is voor 30% van het grondstoffengebruik in Nederland. Dat aandeel maakt ons, samen met de Zuid-Hollanders en de organisaties in onze provincie, verantwoordelijk en geeft ons verantwoordelijkheid. Het doel is een halvering van het grondstoffengebruik in 2030. Dat is al halverwege de volgende collegeperiode. Op dit moment wordt er in de provincie Zuid-Holland 17,5% minder primaire grondstoffen gebruikt voor onze productie vergeleken met 2014. We gebruiken meer circulaire grondstoffen, echter groeit onze economie harder en dat leidt per saldo niet tot minder maar méér gebruik van grondstoffen. Met deze realiteit in ons achterhoofd moeten we moeten dan ook stevig aan de bak. We gaan ervoor, maar realiseren ons ook dat wellicht niet alles (al) mogelijk is.
van het grondstoffengebruik komt van Zuid-Holland
Een verantwoordelijkheid voor de provincie Zuid-Holland
Het is duidelijk dat het zwaartepunt van zowel de circulaire opgave als de oplossing ervan op het grondgebied van onze provincie ligt. Wij zien daarbij een belangrijke rol voor onszelf, het provinciale bestuur, in de aanpak van de circulaire opgave. Met kennis van ons unieke en diverse regionale economisch ecosysteem zijn we in staat om gericht te interveniëren daar waar de grootste grondstoffenwinst en in het verlengde daarvan winst op gebied van strategische autonomie, milieu en klimaat, te bereiken is. Dit doen we met een breed eigen instrumentenpalet, dat uiteenloopt van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH), stimuleren van circulair ondernemerschap en ketensamenwerking, tot beleidsmatige verankering in ons Omgevingsbeleid en door het maatschappelijk verantwoord opdrachtgeverschap en inkopen (MVOI).
We hebben een stevige positie in regionale triple helix (overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen) netwerken en zijn zo in staat om gemeenten en bedrijven te ondersteunen in hun circulaire ambitie. Daarnaast voeren we samen met lokale overheden een gerichte lobby naar Rijk en Europa voor wet- en regelgeving die de transitie ondersteunt.
Met de actualisatie van Circulair Zuid-Holland brengen we focus aan en gaan we aan de slag. We zetten in op het verbreden en versterken van de circulaire beweging, het op de kaart zetten van Circulair Zuid-Holland, en het steviger inzetten van de provinciale instrumenten om de transitie te stimuleren. We zetten hierbij de provinciale perspectieven centraal. Dit stuk geeft aan waar en hoe we de koers verleggen en bevat acht bouwstenen waar we de komende vier jaar mee aan de slag gaan om de transitie naar een Circulair Zuid-Holland te versnellen. In de bouwstenen van deze strategie (hoofdstuk 3) leest u hoe we onze instrumenten de komende collegeperiode richten op maximale impact.
Circulair Zuid-Holland “Redesigned”
De kern van de actualisatie:
- Impact is leidend Met onze inzet willen we verschil maken: minder grondstoffen gebruiken en een bijdrage aan leveren een toekomstbestendige samenleving
- Perspectief op Circulair Zuid-Holland Een circulair Zuid-Holland draagt bij aan de oplossing van meerdere maatschappelijke vraagstukken waar we als provincie aan werken.
- Verbreden en versterken van de circulaire beweging We richten ons op koplopers én brede groep daarachter. Bouwen doe je samen.
- Meerwaarde van de provincie We zetten in op zaken waar we als provincie verschil kunnen maken vanuit onze rollen en instrumenten.
- Richting geven en focus aanbrengen Met 8 bouwstenen brengen we focus aan in de uitvoering van deze strategie.
De provinciale aanpak komt in een nieuwe fase
Circulair als beleidsthema is nog jong. We zijn als provincie nog maar een jaar of drie actief bezig met het onderwerp. In lijn met de transitietheorie hebben we ons in die jaren gericht op opbouw, linksonder in de transitiecurve (zie bijlage 2): we hebben de circulaire transitie concreet tastbaar en voorstelbaar gemaakt, waarbij we ons vooral gericht hebben op vernieuwers en andere koplopers. We hebben experimenten gefaciliteerd, nieuwe samenwerkingsverbanden aangejaagd en marktketens op weg geholpen. We zien de behoefte ontstaan om door te pakken:
- In de markt: het zijn allang niet meer alleen de koplopers die ‘circulair’ op het netvlies of ‘grondstoffenstrategie’ in hun bedrijfsplan hebben staan, bedrijven starten steeds meer circulaire initiatieven, ketenprojecten en kennisgroepen.
- Bij andere overheden: meer Zuid-Hollandse gemeenten (>80%) dan ooit hebben circulair en afvalverwerking expliciet opgenomen in hun coalitieakkoord,
- Bij onszelf: circulair krijgt steeds meer een plek in de provinciale opgaves. Het aantal hulpvragen bij team Circulair Zuid-Holland is fors toegenomen.
Met de behoefte om door te pakken komt de transitie in een nieuwe fase. Een die ook zorgt voor nieuwe uitdagingen, bijvoorbeeld fysieke ruimte voor circulaire bedrijven om op te schalen of belemmeringen in wet- en regelgeving. Dit vraagt om nieuwe samenwerkingspartners en een andere aanpak waarin de ruimte ontstaat om het niet alleen over opbouw van het nieuwe, maar het ook over de ombouw van de bestaande economie te hebben.
Deze ontwikkelingen vragen om een nieuwe invulling van onze rol, passend bij deze nieuwe fase. Waren we eerst vooral ‘aanjager’, inmiddels bewegen we ons van uitsluitend aanjager ook naar kadersteller en beïnvloeden we (inter)nationale wet- en regelgeving. De wens om de circulaire strategie te actualiseren is dan ook niet alleen ingegeven vanuit de noodzaak om te versnellen. Met de actualisatie richten willen we ons vanuit een hernieuwde rolopvatting richten op het maken van schaal en verschil, het agenderen van nieuwe thema’s en het betrekken van een breder scala aan spelers.
Het circulaire beleid (2019-2023)
Het circulaire beleid uit de vorige coalitieperiode vindt u in de beleidsnota Samen Versnellen, en is in 2020 vastgesteld door Provinciale Staten. Het is gericht op vier transitiethema’s & vijf actielijnen actielijnen.
Verbreden en versterken van de circulaire beweging
In de eerste fase van Circulair Zuid-Holland lag de focus nadrukkelijk op de koplopers. Door hen te stimuleren aan de slag te gaan en actief te ondersteunen wordt de circulaire toekomst zichtbaar, tastbaar en hanteerbaar. Maar om de doelstellingen te halen is meer nodig. Daarom richten we ons in deze strategie naast de koplopers, nadrukkelijk ook op de brede groep daarachter. Het gaat hierbij om zowel bedrijven die willen, maar nog niet weten hoe, als bedrijven die nog onvoldoende zicht hebben op welke nieuwe verdienmodellen de grondstoffentransitie voor hen kan gaan opleveren. Speciale aandacht richten we op bepalende bedrijven in Zuid-Holland die verschil kunnen maken door het betrekken van toeleveranciers, ketenpartners en klanten.
We zien ook dat de potentie van ideeën en initiatieven in wijken en gebieden nog onvoldoende wordt benut. Nu is de provincie niet de overheidslaag die direct in contact staat met inwoners. De beweging verbreden betekent dat we ook deze potentie meer moeten benutten. Bouwen aan een toekomstbestendige samenleving doe je immers samen. De mogelijkheden voor het betrekken van wijken en wijkinitiatieven gaan we verkennen. Ook zien we mogelijkheden in het betrekken van de Retail als onderdeel van de circulaire keten met een sterke verbinding met consumenten.
De meerwaarde van de provincie
Er zijn veel partijen actief in de overgang naar een circulaire samenleving in Nederland, waaronder bedrijven, burgercollectieven, onderwijsinstellingen en overheden. Om de circulaire transitie te laten slagen, is het belangrijk om samen te werken, elkaars kracht en meerwaarde optimaal te benutten en voort te bouwen op de inspanningen en initiatieven van deze partijen.
Rijk en EU
Een uniforme regelgeving binnen Europa en op rijksniveau bevordert de circulaire economie en vergemakkelijkt de handel. De afgelopen jaren zijn hierin ook stappen gezet met b.v. Europese richtlijnen, zoals de Green Deal, Ecodesign richtlijn, Right to Repair- en Critical Raw Materials Act en het Nationaal Programma Circulaire Economie.
Veel marktketens zijn internationaal. We streven naar een gemeenschappelijk kader voor circulaire beleidsmaatregelen om een bevorderend speelveld te creëren. Hierbij gaat het om maatregelen zoals:
- Verschuiven van belasting op arbeid naar belasting op grondstof en product
- Uniforme regels over repareerbaarheid, renovatie en garantstelling
- Normering, standaardisering, certificering en keurmerken
- Weghalen van belemmeringen in beleid, regelgeving en subsidies
- Adequate handhaving van regels die circulariteit bevorderen
Deze maatregelen liggen veelal buiten de provinciale beïnvloedingssfeer en lenen zich voor beïnvloeding van beleid en lobby naar Rijk en Europa. Goed beleid is gebaseerd op ervaringen en feiten uit de praktijk. Hier vervult de provincie een belangrijke meerwaarde door de ervaring die partijen in Zuid-Holland op doen met circulaire innovaties, samenwerkingen en instrumenten op te halen.
Om belemmeringen in beleid en regelgeving weg te halen is het belangrijk deze ervaringen te vertalen naar concrete voorstellen, richtlijnen en handleidingen. Ook kunnen wij relevante partijen of initiatieven uit Zuid-Holland naar voren schuiven die laten zien waar ze tegen aan lopen. Hiermee stimuleren wij het opschalen van circulaire initiatieven.
Met het Rijk trekken we meer samen op. Wij pleiten voor een landelijk gecoördineerde strategie waarvan de provincies onderdeel zijn. Wij vragen om strategische keuzes gezamenlijk in te vullen.
De provincie kan verschil maken in de regio
De circulaire transitie heeft effect op de bestaande productieketens en consumptiepatronen. Regionale samenwerking speelt een cruciale rol bij het versnellen van de transitie. We willen een samenwerkingsgerichte aanpak stimuleren, waarbij we de kennis, ervaring en expertise van alle betrokken partijen nodig hebben om de lokale en regionale kansen te benutten. Veel van de grondstofstromen en belangrijke delen van de marktketens zijn regionaal. De provincie is bij uitstek de overheidslaag die de samenwerking aanjaagt en organiseert. Als middenbestuur zijn we in de perfecte positie om het bedrijfsleven, kennisinstellingen en medeoverheden bij elkaar te brengen. Vanuit verschillende wettelijke taken en beleidsvelden hebben we invloed op onze omgeving én het beleid van anderen. Doordat we dicht staan bij de innovatie van het bedrijfsleven kunnen we de kracht van de regio benutten om verandering te stimuleren in het systeem. In de bouwstenen lichten we de rollen per bouwsteen nader toe.
Krachtig Zuid-Holland
Provinciehuis Zuid-Holland Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag