Gezonde leefomgeving
Waarom een parkeerplaats belangrijker kan zijn dan groen
Een openhartig gesprek over de complexe maar noodzakelijke verbinding tussen gezondheid & ruimtelijke ontwikkeling Gezonde verstedelijking biedt kansen voor betere inrichting en betere gezondheid
Wat zou er gebeuren als we gezondheid leidend laten zijn in de ontwikkeling van de leefomgeving? In pilotgemeente Alphen aan den Rijn doet zich de kans voor om deze vraag al lerend te onderzoeken. Midden in het stedelijk gebied komen daar in snel tempo 2.000 woningen bij, een enorme ‘inbreidingsoperatie’. Hoe kun je in deze plannen niet alleen zorgen voor nieuwe woningen maar ook gezondheid stimuleren? Een openhartig gesprek daarover met Anna Rozendaal (opgavemanager gezond leven in de gezonde leefomgeving) en Marnix Groenland (strategisch adviseur ruimte) van de gemeente.
Anna: ‘Ik spreek liever over gezonde leefstijl dan over gezondheid. Het is een misvatting dat wij kunnen zorgen voor gezondheid. Wat we wél kunnen beïnvloeden, is een gezonde leefstijl. Lang hebben we de gezonde leefstijl als iets individueels gezien, iets waar mensen zelf verantwoordelijk voor zijn. Maar we weten inmiddels uit onderzoek dat de fysieke leefomgeving heel belangrijk is in het stimuleren en vol kunnen houden van deze leefstijl. Dat betekent concreet: het voor iedereen aantrekkelijk maken om bijvoorbeeld meer te bewegen, te ontspannen, of wat je ook maar nodig hebt om beter in je vel te zitten.’
Marnix: ‘In de gebiedsstrategie van Ridderveld gaat gezondheid het vertrekpunt vormen. We laten ons daarbij inspireren door het onderzoek van ontwerpbureau PosadMaxwan: omgekeerd ontwerpen.’
Liever een ommetje dichtbij
Marnix: ‘Het bij elkaar brengen van verschillende disciplines gaf mij al een paar keer eyeopeners. Als voorbeeld: bij meer sportmogelijkheden in de buurt, denk ik persoonlijk aan een grindpad waarmee ik snel in de polder kom voor een mooie hardlooproute. Dat bleek voor mensen met een migratieachtergrond echter compleet anders te liggen. Hun wens lag dichterbij de eigen woning, bijvoorbeeld een ommetje om de flat. Zodat ze hun kinderen mee kunnen nemen. Elkaar kunnen ontmoeten. Een verrassende uitkomst. Nu we dit weten, kunnen we daar rekening mee houden in de inrichting van de wijk.’’
Anna: ‘Laten we het mentale deel van gezondheid ook niet vergeten. Gezondheid is meer dan sport en bewegen. Daarom werken we met de kijk van positieve gezondheid, waar mentale gezondheid goed in verankerd is. In Alphen aan den Rijn gaan we ‘verdichten’ en dat betekent: meer mensen op hetzelfde stukje grond. Dat brengt hectiek met zich mee. Kan je daar tot rust komen? Wat heb je daarvoor nodig? Ook op die vragen hopen we in de gebiedsstrategie straks antwoorden te vinden.’
Verdiep je in de leefwereld van inwoners
Marnix: ‘Op papier is het makkelijk om te zeggen dat je vanuit gezondheid denkt. In de praktijk worden de echte keuzes gemaakt. In de wijk Sterrenburg van Dordrecht is al aangetoond dat omgekeerd ontwerpen tot concrete resultaten kan leiden. Nu proberen wij die studie in Alphen aan den Rijn verder te brengen, door de vertaling naar een stedenbouwkundige aanpak waarin we slimme combinaties maken van snel bouwen én kansen benutten op het gebied van klimaat, mobiliteit, gezondheid en welzijn. En dat mag soms best schuren, daar leren we van.’
Anna: ‘We moeten ervoor waken onze eigen manier van denken op alle inwoners te plakken. Ik geef vaak een voorbeeld op het gebied van mobiliteit: steeds meer gemeenten hebben de begrijpelijke ambitie de auto te weren uit de straten. Parkeerplaatsen maken ruimte voor groen. Voor een theoretisch opgeleide ambtenaar met regelmatige werktijden is het openbaar vervoer inderdaad een prima alternatief. Of pak een speed pedelec om naar kantoor te reizen. Maar dat kan voor een bagagemedewerker van Schiphol Airport met nachtdiensten anders liggen. Het is belangrijk dat wij ons verbinden met de mensen voor wie we beleid maken, we bouwen woningen voor hen. En dat kun je alleen doen, als je echt geïnteresseerd bent in hoe het leven van die mensen eruit ziet, aan hen zelf vraagt welke wensen en behoeften zij hebben en welke ideeën zij hebben voor hun leefomgeving.’
Iedereen een andere voordeur
Marnix: ‘Projectmanagers en architecten kijken door een andere bril naar de ontwikkeling van een wijk. Voor hen is een mooi ensemble, met een eenduidige uitstraling, in gelijke kleuren van betekenis. Soms moet je uit je vaste denkkader durven stappen en bijvoorbeeld openstaan voor het idee van dementievriendelijke voordeuren.’
Anna: ‘Dat is inderdaad echt iets om te onderzoeken. Een persoonlijke voordeur vergemakkelijkt namelijk de vindbaarheid van de eigen woning. De eigenheid zorgt bovendien voor een thuisgevoel. Tegelijkertijd begrijp ik ook heel goed dat er argumenten zijn om esthetiek voor te laten gaan. En zo blijven we met elkaar de dialoog opzoeken, zodat we samen kunnen leren hoe we positieve gezondheid kunnen versterken in ruimtelijke plannen. We zijn nog aan het begin en het is soms echt nog zoeken, maar we zijn enthousiast over de eerste effecten.’
Pilots in Zuid-Holland
Op dit moment werkt de provincie aan twee pilots waarin positieve gezondheid letterlijk een plek krijgt in het fysieke domein: pilot omgekeerd ontwerpen en pilot positieve gezondheid op de tekentafel. De pilot omgekeerd ontwerpen in de wijk Ridderveld van Alphen aan den Rijn is goed vergelijkbaar met de Dordtse wijk Sterrenburg, waar het eerste onderzoek plaatsvond. Voor dit projectplan loopt een bijdrage uit de provinciale subsidieregeling Vliegende Brigade.
Ook de gemeente Capelle aan den IJssel werkt mee. Daar werken we naast de pilot omgekeerd ontwerpen ook met positieve gezondheid op de tekentafel. Beide methoden worden ingezet om vorm te geven aan een centrumvisie, waarbij de input van burgers en stakeholders wordt opgehaald via de aanpak van positieve gezondheid op de tekentafel. Er lopen nog gesprekken met een aantal gemeenten voor pilots die later dit jaar en in 2025 starten.
Een gezond Zuid-Holland maken we samen